Getijstromen in Noorwegen

Ervaringen van een zeekajakvaarder –

2023 langs de oostkust van Telemarken

Als zeekajakvaarder heb ik vaak gezocht naar informatie over getijstromen in Noorwegen. Ik ben natuurlijk gewend aan de mooie Nederlandse overzichten van de stromingen in de Waddenzee en langs de kust. Maar dergelijk overzichten voor Noorwegen  heb ik tot op heden nog niet gevonden. Wel als het gaat om de extremen; toen wij in 2011 bij de Lofoten een trektocht met zeekajaks wilden maken, toen vond ik wel informatie op de Norske Los daarover. Maar ja, daar is ook scheepvaart die baat heeft bij informatie. Bij de Lofoten kan het onder invloed van het getij hard stromen. Dus daarover vind je voor bepaalde doorgangen wel informatie. Maar toen ik naar informatie zocht over een gekoppelde doorgang tussen eilanden was er niets te vinden. Ik heb me toen moeten behelpen en heb geprobeerd de bestaande informatie te interpreteren. Dat is per ongeluk goed gelukt want in het begin merkten we al dat we  stroom mee hadden. En in de smalle uitgang van die doorgang ervoeren we een enorme stroomversnelling die ons er met 10 km/uur “uit spuugde”.

Datzelfde geld voor “eenvoudige fjorden”: met opkomend water staat er stroom naar binnen, met afgaand water staat er stroom naar buiten. De sterkste stroom ondervind je 3 uur voor hoogwater. Maar hoe sterk die stroom is, dat wordt bepaald door vele factoren, waarvan de belangrijkste het bodemprofiel is.

Ik denk dat de informatie die ik voor het zeekajakken zoek, er simpelweg “ nog” niet is omdat er in Noorwegen verhoudingsgewijs minder zeekajakkers  zijn dan er motorbootjes en schepen zijn.

In Noorwegen, als zeevarend land,  is er natuurlijk wel genoeg informatie over “getij”stromingen, golven, gevaarlijke zeegebieden en dergelijke. In het boek Flø og Fjære, dat ik ooit kocht, is genoeg informatie beschikbaar. En ook het Norke Los (te downloaden in het Noors)  geeft heel veel informatie voor delen van Noorwegen en zeker over gevaarlijke gebieden voor de scheepvaart. Er staat bijvoorbeeld beschreven dat ze alle vissers en  kapiteins van schepen eens hebben gevraagd om informatie over plekken op zee die zij gevaarlijker dan gemiddeld vinden. Daar was best veel response op en nu zijn die plekken inderdaad ook lang de hele kust in die boeken op een kaart aangegeven. Helaas is dat voor kajakkers meestal niet relevant omdat ze vaak ver op zee liggen. De uitzonderingen daargelaten, maar dan gaat het meestal over gebieden waar je zelf al je bedenkingen hebt.

Alhoewel ik bekent sta als iemand die de uitrusting voor zeekajaktochten goed op orde heeft is de bekendheid met zeestromingen langs de Noorse kust voor mij niet zo volledig als ik dat zou wensen.

Om dat te compenseren is het voor mij belangrijk om zelf de omstandigheden op zeekajak-niveau in te schatten. Dat betekent om voor vertrek dagelijks de planning op de kaart te beoordelen op de bodemstructuur. Daarmee kan je proberen te concluderen of er kans is voor getijstroming en de kans op golven. Dit natuurlijk niet waterdicht.
En daarbij natuurlijk ook het weer meewegen! Dat Is echter veel betrouwbaarder.

En zodoende hadden we de laatste 14 jaar nergens langs de Noorse- en Zweedse kusten verrassingen door onverwachte of vervelende stromingen. (Hooguit dat we door onbekende zijstroom lokaal een iets andere koers voeren.) 

Dus op al onze tochten peddelden we altijd onbezorgd over Noorse wateren. Hooguit waren vooral windsterkte en golfhoogtes het belangrijkste punt om rekening mee te houden.

Soms was dat redelijk makkelijk want voor op de Lofoten hadden we de juiste informatie wel gevonden; informatie die ook voor scheepvaart nuttig is.
Wat lastiger was een tocht aan de westkust, ten noorden van Haugesund: Dat was een pijnlijke ervaring doordat daar was het verschil tussen eb  en vloed ineens bijna een meter hoger dan ten zuiden van Haugesund. Dat hadden we nog niet tot ons door laten dringen. Het gevolg was toen dat de baai, waar we een prachtig kampeerplekje vonden, de volgende ochtend geheel was leeggelopen en er geen zandstrand maar veld vol met keienveld te zien was.  Dat was echter een beginners foutje. Inmiddels hebben we de tijden van en eb, vloed en het getij verschil op een geplastificeerd kaartje bij de hand en kijken we vooraf ook kritisch naar de zeebodem bij een plekje

Tot zo ver mijn ervaringen met de schaarste aan informatie over stromingen voor zeekajakkers.

Hieronder wil ik mijn ervaring delen over het bevaren van de fjorden ten zuiden van Porsgrunn.

Ook op 21 augustus 2023 voeren wij blij en vrij rond langs de kust van Telemarken. Zie hier het verslag.

Totdat we dit jaar het het fjord Gamle Langesund, dat langs Porsgrunn loopt, in voeren. In het verslag kan je lezen dat we al varend ons vaarplan van die dag aanpasten na heel veel golfslag aan de zeekant van een eiland (een klotsbak als gevolg van zee tgv storm een 2 dagen eerder.  Maar ook ten gevolge van het bodemprofiel EN mogelijk ook wat getijstroom met afgaand water.)

Ons geïmproviseerde plan B, dat we ter plekke bedachten, was om het fjord Dypingen, langs de oostkant van het eiland Geitøya, in te varen. Daarbij hadden wel wat meelopende forse zeedeining maar dat was geen probleem.

Condities: weinig wind en meelopende flinke zeedeining. (klik hier voor film)

We voeren tot aan de  noordkant  van dat eiland om vlak langs de oever ergens een plekje te vinden waar we op ons gemak de zeekaart eens goed konden bekijken. Het was nu nodig om te kijken hoe we hier gingen oversteken. Op de zeekaart vind je vaak veel detailinformatie voor het verdere plan dat we nu door de omstandigheden nog niet hadden. Dat plekje vonden we niet want we werden telkens uit de inham naar buiten gezogen. Het woelige water naast onze inham had me eigenlijk het denken moeten zetten. Maar zoals ik schreef voeren we hier “blanco” in zonder dat we een plan hadden kunnen maken voor deze onverwachte verandering van het plan. Deze inham was dus  niet de plek om een plan te bedenken.

Dus ik improviseerde en zei: laten hier vandaan dan maar recht oversteken: koers pal noord, want er staan geen lelijke golven. Dat deden we.

Maar: het feit dat er geen lelijke golven zichtbaar waren bleek niet de garantie dat de oversteek van een leien dakje zou gaan. We staken van wal en al snel kwam er van rechts een dikke stalen paal met scheepvaart lichten opdoemen. We hadden inmiddels door dat er stroom stond. We sloegen rechtsaf om de paal aan lijzijde te ronden want we wilden nog steeds naar het noorden. Dat ging wel prima, maar toen we zo’n beetje achter de paal voeren doemde er een enorme golf van 1,5-2meter hoogte op; tegengesteld aan de stroomrichting van het afgaande water. Die golf voelde als een dilemma want nu werden we vanuit tegengestelde richtingen belaagd door de stroom EN door een golf.  De vraag was wie het zou winnen want als de golf zou winnen zouden we mogelijk op de paal gesmeten kunnen worden. Ik schreeuwde daarom: Zo hard mogelijk omhoog peddelen! Met alle kracht die je hebt!!!
Dat lukte want we peddelden langzaam die "waterberg" op en daarachter was alles normaal en konden we onze oversteek naar het eiland ten noorden van ons vervolgen. Zonder dat we daar ook maar iets van stroominvloeden konden merken. In hetzelfde water waar we de oversteek begonnen !!!  Bizar.

Deze ervaring heeft me nog lang bezig gehouden.

Tot nu. Dus ben ik thuis gaan zoeken naar informatie en heb ik geprobeerd te begrijpen wat ons overkwam. Voor een deel was het zo, denk ik, waren we op het verkeerde moment op de verkeerde plek door een toevalstreffer met de ontmoeting van die grote golf. Maar stel dat dit zo was, dan vind ik dat niet acceptabel en zou ik willen bekijken wat een beter plan was geweest op die dag.

Het onderzoek:

Informatie verzamelen:

• Het weer op de voorgaande dagen: Op de dag dat wij hier voeren was het rustig weer, maar 2 dagen eerder had het nog gestormd. Die zeedeining zat nog flink in het water dat de kust bereikte en rolde ook ver de fjorden in..
• Het getij :

Het verschil tussen eb en vloed was deze dag slechts 16 cm. Bedenk echter dat het wel om een groot debiet aan water gaat.

• Tijdstip dat wij daar voeren:

De periode dat we daar waren en die ik zou willen verklaren en begrijpen, ligt tussen14:10h en 14:20h.

DUS: dat is ongeveer een half uur voordat het eb is !!        

Porsgrunn ligt ongeveer 15 km ten noorden van onze plek aan de noordkant van het eiland Geiterøya.

Langesund ligt op gelijke hoogte met de noordkant van het eiland Geiterøya.

Aangezien het water dat langs onze locatie stroomt, bij Porsgrunn vandaan komt, moeten we naar de omgeving van Porsgrunn kijken. Het betreft een gigantisch debiet aan water dat hier langs stroomt.

Mij is geen informatie bekend wanneer de stroomrichting omkeert van afgaand naar opkomend.

Gezien het gegeven dat de stroom er nu een half uur voor eb nog stond, lijkt me sterk dat de stroomrichting klokslag 14:34h al omkeert. Maar wie weet. Moeten we toch een keer weer gaan kijken. 😉

• De structuur van het zeebodem bovenstrooms. Dus het bodemprofiel en de weg die het water volgt.

Inschatten welke weg het water bij afgaand water volgt (de rode cirkel geeft aan welk gebied we willen onderzoeken):

Ingezoomd:

Best ingewikkeld deze geulen en het verdelen van de stroom. Ik schat in dat het meeste  water naar de rechter geul op bovenstaande kaart gaat omdat die geul met een diepte van ca. 130m veel dieper is dan de linker geul met een diepte van ca. 20m.
Overigens lijkt de linker geul Gamle Langesund wel geschikter voor (vracht)schepen door een eenvoudiger vaargeul door het ontbreken van bochten. Overigens hebben wij zelf scheepvaart waargenomen in de geul Gamle Langesund (een vrachtschip en ook een Ferry van DFDS; grote schepen allebei)

Bestuderen van de track van onze route.

Van alles wat we varen nemen we een track op ter lering en als geheugensteuntje. Deze track vond ik echter zeer verrassend en was niet onze bedoeling want, zoals ik schreef, we startten met koers noord. Daarvan is echter niets op de track te zien behalve dat we vanaf de start gelijk met 9 km/h pal naar het oosten gaan. Dus worden we door de stroom gewoon domweg opzij gezet. Dat we rechts een paal zouden ontmoeten had ik wel verwacht. Ik was echter heel verbaasd toen ik later op de track zag dat de paal, die kwam opduiken, de rechter paal was en niet de paal ten noorden van ons startpunt. Aan het water was niets te zien. Dus het was glad-stromend water van minstens 9 km/h. Van het verleggen van onze koers naar het oosten zien we niets op de track, maar dat is logisch omdat de koers gelijk blijft aangezien mijn gps in het zwemvest zit en alleen de locatie vastlegt.

De Track geanalyseerd

zoals hieronder op de tekening is weergegeven:

Aan de hand van de gegevens zoals onze eigen peddelsnelheid en de track met de richting á 80° kon ik al veel vragen beantwoorden.

• Toen we de overtocht startten kwamen we al heel snel dicht bij een paal. Dat vond ik niet zo gek want daar had ik op gerekend en daarom wijzigden we de koers om langs de achterkant van de paal te varen. Ik was dan ook zeer verbaasd om thuis op de track te zien dat we door dwarsstroom 80° opzij werden gezet.
• Vanaf de track kon ik nu berekenen dat er een stroom stond van 9,3 km/h die onze koers 80° afboog
• Op de track kan ik vaststellen dat we na 45 seconden (>> elk rood puntje staat op 15 seconden) de paal al gevaarlijk dichtbij zagen komen en we de koers hebben verlegd om de paal te ronden.
• Waar de track naar het noorden buigt zie je dat de rode puntjes veel dichterbij elkaar staan. Die bocht is het moment dat er vanuit het zuiden een hoge berg van water (1,5-2m hoog/ niet brekend) op ons af kwam. Wij hebben toen met maximale inspanning tegen die berg van water op gepeddeld. Omdat we daarbij ook omhoog kwamen zal dat waarschijnlijk de track, die je op een horizontaal vlak ziet afgebeeld, onze positie op hogere positie hebben vastgelegd en je de puntjes op het horizontale vlak dichterbij elkaar ziet staan.

De “berg water” als zeedeining bekeken

Dan hebben we nog de ontmoeting met de golf die op dit moment minder erg was dan het eerst leek.

Het bodemprofiel laat zien dat het fjord vlak voor de plek waar wij voeren ca. 130meter diep is. Waar wij voeren was het slechts 40 meter diep. Naar schatting ligt er slechts 5 meter tussen de plek van diep naar ondiep.  We weten dat er vandaag nog flinke zeedeining dit fjord binnen liep. Aangezien het fjord breed en diep is kan ik me voorstellen dat die zeedeining vaak ongehinderd tot hier kan komen. Temeer daar het maar een half uur voor de eb was zodat het afgaande water niet zo hard meer stroomt en weinig tegenspel biedt de zeedeining af te remmen: ik denk dat als je het op een ander moment bekijkt, halverwege Van vloed naar eb gaand, dat het afgaande water dan nog harder stroomt dan vandaag en dat de zeedeining dan eerder wordt afgeremd of tegengehouden. Of dit klopt zouden we moeten gaan bekijken.

Maar wat mij betreft snap ik in ieder geval dat de zeedeining tot de ondiepte kan komen en daarop dus best flink kon opstuwen van 140meter diepte naar 40meter diepte.

En als je gekeken hebt naar de film met deining eerder in dit verslag kan je misschien begrijpen dat er af en toe een hogere deining tussen de andere loopt. Ééntje die mijn waterberg zou kunnen verklaren

Evaluatie

Als we ons bewust geweest waren van de stroom, die hier plaatselijk zo sterk was, hadden we niet bang hoeven te zijn voor het eventueel rammen van de paal. We hadden simpelweg kunnen stoppen met peddelen terwijl we de koers op noord hielden. Dan zouden we met de stroom mee gaan en voldoende afstand tot de paal kunnen houden totdat we de paal voorbij waren om dan weer verder te peddelen. Net zoals je op een wildwater rivier voor een rots zou doen terwijl  je een stukje tegen de stroom invaart om te spelen.

Voor de toekomst zouden we daar wel wat aan hebben voor deze locatie.

Er zijn echter nog veel vragen die bij me opkomen want we kennen dit gebied niet en hebben dus alleen maar de kennis van vandaag:

• Als het nu 3 uur voor eb zou zijn: hoe sterk is de stroom dan? En is deze doorgang dan wel bevaarbaar
• Wat is de situatie als het 3 uur voor vloed is? Dan heb je de sterkste stroom met opkomend water. Wat wordt de waterconditie dan als het water van 130m diepte omhoog moet naar 40 meter? Gevoelsmatig heb ik het idee dat het op de ondiepte een heel spektakel wordt met mogelijk zelfs brekende golven.
• Denkend aan de golf wij vandaag troffen moet je er rekening mee houden dat een eventuele zeedeining altijd weer tot hier kan komen. Als we geen kennis hebben van de omstandigheden bij een andere stand van het getij dan zou ik toch liever de oversteek op deze plek vermijden. Toch denk ik ook dat je zo’n golf niet voor alle gevallen kunt voorzien: nu hadden we een toevalstreffer met onze golf. Wij waren dus gewoon op het verkeerde moment op de verkeerde plaats.

Conclusie

Daarom denk ik dat de veiligste manier zou zijn om een andere keer al zuidelijker in het fjord over te steken naar de oostelijke oever. Dan heb je midden op het fjord alleen te maken met een glooiende zeedeining. Op deze manier kan je ver weg blijven van de stroom en de palen. Als vervolg kan je dan zonder problemen OF het noordelijke fjord in varen (net zoals nu waarbij het naar ons kampeerplekje probleemloos ging) OF juist de geul naar het westen toe nemen en die bovenlangs de 3 palen en de stroomplek volgen.