Als je in je zeekajak zit heb je eigenlijk vanzelfsprekend respect voor grotere en snellere schepen. Het moeilijkst is het daarbij om in te schatten of het schip dat daar komt aanstuiven een gevaar voor je betekent. In scheepstermen: "lig je op ramkoers, of niet?"
Stuurman Artto vertelde dat men op de grote vaart dezelfde zorg heeft over andere schepen in de buurt. Dit onder meer in verband met de verplichting tot het toepassen van regels voor uitwijken. Dat gaat volgens "Het stuurboord heeft voorrang"-principe. Als een uitwijkplichtig schip verzuimt voor jouw gevoel op tijd uit te weg te gaan, heb je zelf de verplichting te handelen. Schepen zijn daarom bezig elkaar constant in de peiling te houden om te weten of er actie vereist is.
Nu past men aan boord van een schip een eenvoudige techniek toe om te bepalen of je inderdaad op ramkoers ligt:
Als er in de verte een schip verschijnt doet men een peiling op dat schip. Dat herhaalt men een aantal malen waarbij het belangrijk is dat men zijn eigen koers blijft varen. Afhankelijk van het al of niet veranderen van die peiling trekt men zijn conclusies:
- Je ligt op ramkoers met het andere schip !
- Het andere schip gaat voor je langs !
- Het andere schip gaat achter je langs !
Dit is wel een eenvoudige techniek, maar het is niet altijd zo makkelijk om deze techniek vanuit je kajak net zo uit te voeren zoals vanaf een schip. Om te beginnen kan je niet onder alle omstandigheden zo makkelijk je peddel los te laten om een peiling met een handkompasje uitvoeren.Vervolgens kan het moeilijk zijn om de peilingen te onthouden en uit het hoofd het effect op de hoek met de kajakkoers te bepalen Omdat bij de metingen ook nog eens de vaart uit je kajak gaat, klopt de uitkomst zeker niet meer, want de snelheid van beide schepen bepaalt mede de uitkomst.
Maar als je het principe snapt kom je zo op het oog al een heel eind en kan je er in je zeekajak toch steun aan hebben.
Hieronder zullen we proberen om duidelijk maken hoe je zonder een peiling uit te voeren toch inzicht in de 3 mogelijke situaties kunt krijgen.
Eerst wordt het principe met een schets uitgelegd en daarna hoe je het vanuit de kajak kunt toepassen. Vanuit de kajak geven we 2 manieren aan:
- Je kunt letten op de positie van het schip ten opzichte van je kajak .
- Je kunt de positie van het schip ten opzichte van de horizon - die dan wel vaste punten moet hebben - in de gaten houden. Dit laatste is de gemakkelijkste manier, die echter niet altijd mogelijk is.
Geval 1: Het schip gaat voorlangs
Het principe
Als de peilingen, die je op een van bakboord naderend schip uitvoert, toenemen en daarmee de hoek waaronder je het schip waarneemt in de tijd gezien kleiner wordt, is er niets aan de hand omdat het schip dan voor je langs zal gaan. Let wel op: Als het schip van stuurboord komt gaat het voor je langs als de peilingen juist afnemen.
In het hieronder getekende schema zijn, met gelijke tussenpozen, 5 peilingen verricht. Die gelijke tussenpozen zijn alleen gedaan om het eventuele verschil in snelheid in het schema zichtbaar te maken. In de praktijk zijn gelijke tussenpozen natuurlijk niet nodig omdat het er alleen om gaat of je een verandering waarneemt.
Toegepast vanuit de kajak:
- Uitgaande van bovenstaande omschrijving zul je zien dat het schip steeds meer naar je voorpunt toe kruipt; de hoek wordt kleiner. Om dat waar te nemen moet je het hoofd in 1 positie houden terwijl je het schip in de peiling houdt. Je kunt bijvoorbeeld recht vooruit kijken en vanuit je ooghoeken naar het schip gluren. Deze methode is wat grof zonder kompas en daardoor vooral geschikt als je geen enkel referentiepunt aan de horizon hebt. Bijvoorbeeld omdat het nevelig is en er geen land of een ander vast punt in zicht is.
- Heb je aan de horizon, binnen ca. 60° van het andere schip, wel een vast punt in zicht, dan kan je kijken of de horizon achter de boeg van het schip verschuift t.o.v. het schip zelf. Als je voldoende vaste punten aan de horizon hebt zal je zien dat de boeg horizon neemt, of ook wel vreet. Je ziet de horizon verschuiven ten opzichte van het schip; zodanig dat er steeds meer horizon achter de boeg verdwijnt.
Voor je langs: de boeg 'neemt' horizon en het achterschip 'geeft' horizon.
Het moet wel zo zijn dat de achtersteven tegelijkertijd geeft, of ook wel horizon spuwt. Want dan ga je immers zowel achter de boeg als achter de achtersteven langs. Dat betekent dus dat je achter het hele schip langs gaat: niets aan de hand dus.
Maar let op: Als boeg en achtersteven allebei horizon vreten heb je een ramkoers. Maar daar komen we hieronder nog op terug.
Deze methode, met de horizonverschuiving, is sneller en zuiverder omdat je continue feedback hebt van je waarnemingen.
Geval 2: Het schip gaat achter je langs
Het principe
Als de peilingen, die je op een van bakboord naderend schip doet, afnemen en daarmee dus de hoek waaronder je het schip ten opzichte van je kajak waarneemt, steeds groter wordt, hoef je ook geen zorgen te hebben. Het schip zal dan achter je langs gaan. Let wel op: Als het schip van stuurboord komt gaat het achter je langs als de peilingen juist toenemen. De hieronder geschetste situatie lijkt eerst erg angstaanjagend omdat het schip vrijwel recht op je afkomt. Het lijkt echt op een ramkoers. Maar na 3 peilingen blijkt al dat je ruimschoots voor het schip zult langsgaan
Toegepast vanuit de kajak:
- Als je het schip op de hiervoor beschreven manier weer al varend in de gaten houdt, zal je zien dat het schip steeds meer naar de achterpunt van je kajak toe kruipt.
- Ben je weer in de situatie dat je vaste punten aan de horizon hebt, dan zal je zien dat de boeg horizon "geeft": de horizon beweegt achter de boeg vandaan, voor het schip uit (men noemt dit ook wel 'horizon spuwen'). Er is nu niets aan de hand want je gaat voorlangs.
Achter je langs: de boeg 'geeft' horizon en het achterschip 'neemt' horizon.
Geval 3: Het schip ligt op ramkoers
Het principe
Als de peilingen op een schip en daarmee de hoek waaronder je het schip waarneemt in de tijd gezien gelijk blijven, lig je op ramkoers! ALARMFASE 1.
Toegepast vanuit de kajak:
- Als je nu weer op de hiervoor beschreven manier, al varend, naar het schip in kwestie blijft kijken dan zal je zien dat hij op dezelfde plek in je ooghoek blijft zitten. Actie is nu vereist. Het zal van de situatie afhangen of je blijft stilliggen of juist je koers verlegt.
- Heb je weer een geschikte horizon, dan kan je zien dat het schip precies in lijn blijft liggen met de achtergrond en dat de horizon niet ten opzichte van het schip verschuift. Je ziet het schip wel dichterbij komen zodat het spel eindigt wanneer je de boeg van het schip raakt. Zoals je in de schets ziet vreten zowel de bakboord- en stuurboord zijde ook de horizon op.
- Bij een ramkoers 'nemen of 'vreten' zowel de boeg als ook de achtersteven horizon. Je ziet dat de horizon zo verschuift dat er steeds meer horizon achter de boeg en achtersteven verdwijnt. Het schip wordt als het ware steeds groter, totdat het de hele horizon in beslag neemt op het moment dat je elkaar zou raken. Je moet nu kiezen of je de koers zodanig verlegt dat de boeg gaat "geven" (en dus voorlangs gaan) of dat de achtersteven gaat "geven" (achterlangs gaan).
Ramkoers: zowel de boeg als het achterschip 'nemen' horizon.
Als bewegend plaatje. - Opmerking: Bij wijze van uitzondering kan het voorkomen dat er een schip op precies dezelfde koers vaart als je kajak. In dat geval is de peiling constant zoals boven omschreven maar is er natuurlijk niets aan de hand.
Tot besluit
Een groot voordeel van de methode, waarbij je de horizonverschuiving ten opzichte van het schip in de gaten houdt, is dat je geen peilingen hoeft te doen en het verloop van de peilingen moet schatten. Je kunt heel snel zien of een koerswijziging, die je zelf inzet, effect heeft. Dat wil zeggen, of de boeg (meer) gaat "geven" als je (verder) voorlangs wilt of dat de achtersteven (meer) gaat "geven" als je (verder) achterlangs wilt. Ook een koerswijziging van het schip in kwestie is onmiddellijk zichtbaar, zodat je snel kunt reageren.
Ook de methode waarbij je inschat of een schip naar je voor- of achterpunt kruipt is bruikbaar en vooral aanbevolen als je geen herkenningspunten aan de horizon hebt.
In de praktijk zal je merken dat beide methodes op den duur met elkaar verweven gaan worden in je manier van waarnemen van andere schepen.
Ten aanzien van de keus die je maakt om een ramkoers te vermijden moet je ook het volgende in overweging nemen: Bij een ramkoers is er sprake van een uitwijkplichtige (bij voorbeeld degene die van bakboord komt, all other things being equal) en een partij die alleen zelf actie moet ondernemen indien de uitwijkplichtige niet handelt. Op grote schepen is het uitgangspunt dat je als uitwijkplichtig schip, als het even kan, uitwijkt door een koersverandering naar stuurboord. Indien het andere schip handelt en het uitwijkplichtige schip zou gelijktijdig ook handelen dan moeten deze twee handelingen immers op elkaar afgestemd zijn. Er mag geen volgende ramkoers uit voortkomen. Dus de keuze voor achterlangs of voorlangs gaan is niet geheel vrijblijvend. Gezien de zichtbaarheid en snelheid van een kajak gaat de voorkeur uit naar het achterlangs gaan bij een groter schip. Houdt er daarbij rekening mee hoe, zoals hier boven omschreven, het andere schip gewens is om te handelen.
Een ander kenmerkt van 'goed zeemanschap' waar je je handelen zoveel mogelijk opdient te baseren is dat het voor het andere schip duidelijk moet zijn wat je van plan bent.
Als laatste dien je erop bedacht te zijn dat met name viskotters die na een week vissen op zee binnenlopen, nog wel eens de automatische piloot willen varen. Dat uit zich in een zigzag koers omdat, zodra het schip buiten de ingestelde 'vaarstrook' komt, de automatische piloot een correctie maakt die het schip terug (de denkbeeldige) vaarstrook in brengt. Dit kan erg verwarrend zijn, met name als je zelf net een koerscorrectie hebt gemaakt.
Nu zal het de eerste keer misschien niet gelijk lukken om een goede voorspelling over de koers van een ander schip te doen. Oefen daarom eerst eens in het klein op kruisertjes, binnenvaartschepen of andere kajaks.
Succes, en wees voorzichtig!
Met dank aan Artto en Sido voor het meedenken en het aandragen van informatie.
René - gewijzigd 16 oktober 2001